У гэтага паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Культура (значэнні).
Марк Порцый Катон Старэйшы (234—149 г. да н.э), слова
cultura упершыню сустракаецца ў яго трактаце пра земляробства
De Agri Cultura (каля 160 г. да н.э.)
Культура (ад лац. cultura — уробліванне, апрацоўка, выхаванне, шанаванне) — цэласная, сістэмна арганізаваная сукупнасць матэрыяльных і духоўных каштоўнасцей (культурных каштоўнасцей), якія былі створаны чалавецтвам у працэсе яго гістарычнага развіцця і спрыяюць нармальнаму, шчасліваму жыццю чалавека.
Вывучэннем феномена займаецца культуралогія. Налічваецца не меней за 250[1] азначэнняў паняцця культуры. Такая шматзначнасць абумоўліваецца не толькі складанасцю з'явы, але і шматлікасцю падыходаў да яе разгляду. Апроч таго, феномен культуры спарадзіў у працэсе развіцця мноства даччыных феноменаў, азначаных такім самым тэрмінам, як заходняя культура, культура народа, нацыянальная культура, класавая культура, культура харчавання, фізічная культура, некаторыя з якіх выходзяць за рамкі прадмета культуралогіі, як, напрыклад, асабістая культура.
Галоўная рыса ўсякай культуры наогул — яе штучнасць, створанасць чалавекам, у выніку чаго культура, як такая, процістаіць дзікай прыродзе. Апроч гэтага, чалавек стварае культуру не проста як жывая, дзейная істота, а як істота мыслячая, духоўная, інфармацыйная, што надае культуры яшчэ адну важную рысу — семантыку культуры (або духоўнасць у найшырэйшым яе разуменні).
З асноўных рыс культуры вынікаюць дзве найбольш распаўсюджаныя канцэпцыі разгляду яе: дзейнасная і семіятычная (тэарэтыка-інфармацыйная). Гэтыя падыходы не выключаюць адзін аднаго, хоць нярэдка і проціпастаўляліся ў мінулым. Найважнейшай канцэпцыяй разгляду культуры лічыцца каштоўнасная (аксіялагічная) канцэпцыя, г.зн. разуменне культуры як пэўнай каштоўнасці, што дазваляе перадаваць унтурнаую структуру, будову культуры, у той час, як дзейнасная канцэпцыя акрэслівае толькі вонкавыя межы культуры.
Сярод прадстаўнікоў заходняй грамадскай думкі ХХ ст. найбольш значныя і ўплывовыя даследаванні праблем культуры зрабілі:
- Хасэ Артэга-і-Гасет
- Макс Вебер
- Карл Мангейм
- Арнольд Тойнбі
- Ёхан Хёйзінга
- Альберт Швейцэр
- Освальд Шпенглер
Зноскі
- ↑ Паводле культуролагаў Ч. Клакхана і А. Крэбера.
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Крукоўскі М. І. Філасофія культуры: уводзіны ў тэарэтычную культуралогію: Вучэб. дапам. — Мн.: Універсітэцкае, 2000. — 192 с. ISBN 985-09-0363-5. С.17—19.
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
У Вікіслоўніку ёсць артыкул «Культура»
- Культура Беларусі на сайце ЖЫВЕ БЕЛАРУСЬ
Правы чалавека |
|---|
| | Фундаментальныя канцэпцыі і катэгорыі |
|---|
|
Фідуцыярны дагавор · Свабоды · Групавыя правы · Натуральныя і юрыдычныя правы · Негатыўныя і пазітыўныя правы · Суверэнітэт · Універсальнасць · Універсальная юрысдыкцыя | |
Міжнародныя інстытуты і арганізацыі па правам чалавека |
|---|
| | Органы ААН |
|---|
|
Савет па правах чалавека ААН • Камітэт па правах чалавека ААН • Камітэт па эканамічных, сацыяльных і культурных правах • Камітэт па ліквідацыі расавай дыскрымінацыі • Камітэт па ліквідацыі дыскрымінацыі ў стаўленні да жанчын (ням.) • Камітэт супраць катаванняў • Камітэт па правах дзяцей (англ.) • Камітэт па абароне правоў усіх рабочых-мігрантаў і членаў іх сем'яў • Камітэт па правах інвалідаў (англ.) | | | Рэгіянальныя органы |
|---|
| | Афрыка |
Афрыканская камісія па правах чалавека і народаў (англ.) • Афрыканскі суд па правах чалавека і народаў (англ.) |
|---|
| | Еўропа |
Еўрапейскі суд па правах чалавека • Еўрапейскі камітэт па папярэджанні катаванняў (англ.) • Еўрапейская камісія па барацьбе з расізмам і няцерпнасцю • Еўрапейскі камітэт па сацыяльных правах (фр.) • Кансультатыўны камітэт Рамачнай канвенцыі па абароне нацыянальных меншасцей • Камітэт экспертаў Еўрапейскай хартыі рэгіянальных моў і моў меншасцей • Бюро па дэмакратычных інстытутах і правам чалавека • Агенцтва ЕС па правах чалавека (англ.) |
|---|
| | Амерыка |
Міжамерыканская камісія па правах чалавека • Міжамерыканскі суд па правах чалавека (англ.) |
|---|
| | Азія |
Міжурадавая камісія АСЕАН па правах чалавека (англ.) |
|---|
| | Міжнародныя прадстаўнікі |
|---|
|
Вярхоўны камісар ААН па правах чалавека • Вярхоўны камісар ААН па справах бежанцаў • Камісар Савета Еўропы па правах чалавека • Вярхоўны камісар АБСЕ па нацыянальных меншасцях • Спецыяльны прадстаўнік АБСЕ па барацьбе з гандлем людзьмі • Прадстаўнік АБСЕ па свабодзе СМІ (англ.) | | | Вядучыя НУА |
|---|
|
Міжнародны камітэт Чырвонага Крыжа • Amnesty International • Human Rights Watch • FIDH | |
Правы чалавека • Міжнароднае права правоў чалавека |
|
| | | Міжнароднае права правоў чалавека |
|---|
| | Дэкларацыі |
|---|
|
Каірская дэкларацыя правоў чалавека · Дэкларацыя правоў карэнных народаў · Усеагульная дэкларацыя правоў народаў · Усеагульная дэкларацыя правоў чалавека
Амерыканская дэкларацыя правоў і абавязкаў чалавека · Парыжскія прынцыпы | | | Канвенцыі і пакты |
|---|
|
Канвенцыя ААН супраць катаванняў · Канвенцыя пра ліквідацыю ўсіх формаў дыскрымінацыі ў дачыненні жанчын · Канвенцыя пра ліквідацыю ўсіх формаў расавай дыскрымінацыі · Канвенцыя аб правах інвалідаў · Канвенцыя аб правах дзіцяці · Міжнародная канвенцыя аб абароне правоў усіх працаўнікоў-мігрантаў і членаў іх сем'яў · Міжнародная канвенцыя аб спыненні і пакаранні злачынстваў апартэіду · Міжнародная канвенцыя для абароны ўсіх асаоб ад гвалтоўных знікненняў · Міжнародны пакт аб грамадзянскіх і палітычных правах · Міжнародны пакт аб эканамічных, сацыяльных і культурных правах | | | Рэгіянальныя акты па правах чалавека |
|---|
|
Афрыканская хартыя правоў чалавека і народаў · Арабская хартыя правоў чалавека · Еўрапейскія: Еўрапейская канвенцыя аб абароне правоў чалавека і асноўных свабод · Еўрапейская канвенцыя па папярэджанні катаванняў · Рамачная канвенцыя аб абароне нацыянальных меншасцяў · Еўрапейская сацыяльная хартыя · Хартыя ЕС па правах чалавека · Заключны акт Нарады па бяспецы і супрацоўніцтву ў Еўропе
Міжамерыканскія: Амерыканская канвенцыя пра правы чалавека · Міжамерыканская канвенцыя па гвалтоўным знікненні людзей · Міжамерыканская канвенцыя па папярэджанні і пакаранні катаванняў (англ.) · Міжамерыканская канвенцыя па прадухіленні, пакаранні і выкараненні гвалту ў дачыненні жанчын · Міжамерыканская канвенцыя па ліквідацыі ўсіх формаў дыскрымінацыі ў дачыненні інвалідаў | | | Міжнароднае гуманітарнае права |
|---|
|
Канвенцыя па папярэджанні і пакаранні злачынства генацыду (англ.) · Канвенцыя аб статусе бежанцаў (англ.) · Пратакол па статусе бежанцаў (англ.) · Жэнеўскія канвенцыі · Гаагскія канвенцыі · Рымскі статут Міжнароднага крымінальнага суда | | | Вайна і ўзброены канфлікт |
Грамадзянская асоба · Камбатант · Свабода ад генацыду · Палон |
|---|
| | Паняцці, якія могуць разглядацца як правы чалавека |
|---|
| Грамадзянскія
і палітычныя |
Права на смерць (англ.) · Права на асабістую недатыкальнасць · Свабода · Свабода перамяшчэння · Свабода ад рабства · Асоба · Марфалагічная свабода · Права на зброю (англ.) · Роўнасць перад законам (англ.) · Права на лячэнне · Свабода ад адвольнага арышту і затрымання · Свабода ад катаванняў і жорсткага абыходжання · Права на справядлівае і справядлівае правасуддзе · Прэзумпцыя невінаватасці · Палітычнае прыстанішча · Падданства · Свабода ад выгнання · Недатыкальнасць прыватнага жыцця · Свабода сумлення · Свабода веравызнання · Свабода слова (свабода інфармацыі) · Свабода сходаў · Свабода асацыяцый · Права на пратэст · Права голаса · Шлюбны саюз · Сямейнае жыццё · Правы меншасцяў (англ.) · Права на жыццё · Палітычная свабода |
|---|
| Эканамічныя,
сацыяльныя
і культурныя |
Права на працу · Права на узнагароду · Права на справядлівую аплату працы · Права на сацыяльнае забеспячэнне · Права на Вольны час і адпачынак · Права на ўласнасць · Права на культуру · Права на ўдзел у грамадскім жыцці · Права на адукацыю · Права на дастатковы жыццёвы ўзровень · Права на развіццё (англ.) · Права на ахову здароўя · Права на ваду (англ.) · Права на ежу (англ.) · Права на жыллё · Правы спажыўцоў |
|---|
| | Рэпрадуктыўныя |
Планаванне сям'і · Сексуальнае здароўе · Штучны аборт · Свабода ад гвалтоўнага абразання жаночых палавых органаў |
|---|
|
34hJj Rr DOov GuKkhumomP P5c D TOVv 067g Hq BWw 9Aa 12
У гэтага паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Культура (значэнні).
